Wat maakt ontologisch coachen zo bijzonder?
Peter Senge schreef in De Vijfde Discipline, een van de belangrijkste management boeken van de laatste decennia: “Werkelijk leren raakt het hart van wat het betekent mens te zijn. Door leren kunnen wij onszelf opnieuw creëren“. Ontologisch coachen ondersteunt mensen door te dringen tot de kern van hun mens-zijn. Daarom wordt het ook wel het coachen van de menselijke ziel genoemd.
De ontologie of zijnsleer is de filosofische studie van het wezen van de mens en het ontologisch coachen is een praktische toepassing hiervan op het gebied van menselijk leren. Het is een krachtige en effectieve coaching methode die mensen, teams en organisaties helpt om een fundamenteel inzicht te krijgen in hun manier van zijn en hen helpt hierin duurzame veranderingen aan te brengen. Deze veranderingen zijn vaak verrassend eenvoudig en kunnen snel doorgevoerd worden.
Ontologisch coachen wordt door sommigen de gold standard van het coachen genoemd en gezien als de discipline die de potentie heeft de gefragmenteerde coaching branche om te vormen tot een echte professie. Ontologisch coachen is in Nederland nog relatief onbekend, maar in Latijns-Amerika en de Angelsaksische wereld is het al tientallen jaren een erkende en gerespecteerde discipline.
Maar wat maakt ontologisch coachen nou zo speciaal? In het kort de belangrijkste kenmerken en inzichten:
Fundamenteel inzicht
Bij ontologisch coachen zoeken we samen met de coachee naar de fundamentele redenen waarom bepaalde situaties zich herhalen in verschillende domeinen van iemands leven en in de omgang met anderen. We kijken dan niet zozeer naar andere handelingsalternatieven, maar onderzoeken de dieperliggende overtuigingen erachter en de observator, de unieke kijk en interpretatie van de coachée van het leven en de wereld om zich heen.
Vaak zal blijken dat de coachée in vergelijkbare situaties, binnen verschillende domeinen van het persoonlijke en professionele leven, telkens voor hetzelfde ineffectieve handelingsalternatief kiest. Dit ontologisch patroon bestaat uit een combinatie van taal (narratief), emotie en lichaamstaal, die voortkomt uit persoonlijke overtuigingen die de coachée vaak al vele jaren met zich meedraagt.
Door de overtuigingen samen met de coachée te onderzoeken en ter discussie te stellen en ontologische distincties inzichtelijk te maken, kan de coachée ruimte maken voor een nieuw perspectief, een andere observator op de coachvraag. Deze andere kijk op de zaak geven de coachee nieuwe handelingsalternatieven om effectiever met de kwestie om te gaan. Dit noemen we deep learning of leren in de tweede orde.
Door middel van expansie, activerende werkvormen gericht op taal, emotie en lichaam, ondersteunen we de coachée acties uit te voeren die eerder als onmogelijk beoordeeld werden. Hiermee doorbreekt de coachée het ontologische patroon en verandert hij of zij diens manier van zijn en identiteit voor zichzelf en anderen.
Eenvoudig & doelmatig
Bij een ontologische coaching sessie wordt diepgaand onderzoek gedaan naar de unieke manier waarop de coachee het leven en de wereld om zich heen waarneemt en interpreteert en de overtuigingen die daarvan tegelijkertijd het gevolg en de oorzaak zijn. Desondanks leidt ontologisch coachen vaak verrassend snel en eenvoudig tot duurzame veranderingen en resultaten.
Deze resultaten zijn niet zozeer het gevolg van vaardigheid of opleidingsniveau, maar vooral met de bereidheid en de durf van de coachée om persoonlijke overtuigingen te onderzoeken en ter discussie te stellen en hierop actie te ondernemen. Dit maakt dat onlogisch coaching geschikt is voor iedereen die durft te erkennen dat hij of zij iets te leren heeft en dat coaching processen zelden meer dan 5 sessies omvatten.
De gehele mens
Ontologisch coachen kent een integrale en holistische benadering waarin de mens in al zijn gedaantes en omgevingen beschouwd wordt. Als iemands patroon het gebrek aan vertrouwen in andere mensen is, zal dat niet alleen tot zijn persoonlijke leven beperkt blijven, maar bijvoorbeeld ook bij het functioneren op het werk een rol spelen. Dit maakt dat je bij een ontologisch coach voor heel veel verschillende coachvragen terecht kan en niet apart een gespecialiseerde business, loopbaan of life coach hoeft te zoeken.
Manier van Zijn
Ontologisch coachen richt zich dus op het mens-zijn, de unieke manier van zijn van een mens en de drie vormen waarop hij of zij uitdrukking kan geven aan zijn bestaan: taal, emoties en lichaam.
De oordelen en overtuigingen die onze persoonlijke kijk op de wereld kleuren en bepalen liggen niet alleen vast in onze gedachten en de woorden die we gebruiken (taal), maar ook in onze gemoedstoestand en emotionele reactie op situaties die zich voordoen en in onze lichamelijke reacties en houding.
Het coaching proces is erop gericht samen met de coachée te verkennen welke fundamentele inzichten uit deze drie domeinen gehaald kunnen worden. Waarom bijvoorbeeld iemand bepaalde uitdrukkingen gebruikt, wat het verhaal is dat schuil gaat achter een emotie of een lichaamshouding ons vertelt. Expressies van taal, emotie en lichaam zijn zelden toevallig en meestal een uitdrukking van onze manier van zijn.
Door modificaties aan te brengen in een van deze drie domeinen van het zijn, ontstaat er nieuw evenwicht en zullen ook de overige twee veranderen. Zo ontstaat er een nieuwe manier van zijn met een andere observator, die de coachee in staat stelt nieuwe mogelijkheden te zien om effectief met kwesties om te gaan.
Emoties
Hoewel we ons er graag op laten voorstaan dat we verstandige en weloverwogen beslissingen nemen in ons leven, is niets minder waar. Mensen zijn emotionele wezens en emoties bepalen voor een groot gedeelte de beslissingen die we in ons leven nemen. Al is het maar omdat emoties ons verhinderen bepaalde alternatieven te zien om een situatie effectief op te lossen. In het ontologisch coachen werken we met twee emotionele uitingsvormen.
Een emotie is een reactie van het zijn die erop gericht is de impact van een gebeurtenis te neutraliseren om een nieuw evenwicht voor het zijn te vinden. De keuze om met een bepaalde emotie op een situatie te reageren is gebaseerd op persoonlijke overtuigingen.
Een gemoedstoestand ontstaat wanneer iemand bij herhaling dezelfde emotionele reactie kiest voor verschillende situaties. Deze emotie ontwikkelt zich dan langzamerhand van een oordeel over een specifieke situatie tot een overtuiging en wordt onderdeel van iemands manier van zijn. Het kiezen van de emotie is als het ware een automatisme geworden.
Door te begrijpen waarom bepaalde oordelen en overtuigingen de keuze voor bepaalde emoties faciliteren, openen mensen de mogelijkheid met een nieuwe blik naar hun emoties te kijken en er anders mee om te gaan.
Fundamenteel leren
Bij ontologisch coachen is het doel de coachée te begeleiden om op een dieper niveau te leren. Zoals eerder gesteld: door werkelijk te leren kunnen we onszelf re-creëren en wezenlijk veranderen. Veel vormen van coaching analyseren de coachvraag en beperken zich vervolgens tot het zoeken van handelingsalternatieven, andere manieren van omgang met een specifieke situatie. Dit heet leren in de eerste orde.
Een ontologisch coach gaat een stap verder en onderzoekt de fundamentele aard van de coachvraag, de specifieke en persoonlijke manier waarop de coachée de kwestie waarneemt en interpreteert. Met andere woorden, het leren kennen van de unieke observator die de coachée is. Dit onderzoek geeft de coachée inzicht in de achterliggende oordelen en overtuigingen rondom de coachvraag en hoe deze zich manifesteren in taal, emotie en lichaam.
Ondanks de fundamentele inzichten die de coachée heeft opgedaan, start het werkelijk leren pas op het moment dat de coachée daadwerkelijk tot actie over gaat door in een of meerdere van de domeinen van zijn/haar manier van zijn iets te veranderen. Pas op het moment dat de coachée iets anders doet in taal, emotie of lichaam, verandert de manier van zijn van de coachée.
Iemand die moeite heeft om grenzen te stellen, zal diens manier van zijn pas veranderen op het moment dat hij of zij daadwerkelijk een keer nee tegen iemand zegt. Tegelijkertijd verandert diens emotie en houding mee. Sterker nog: vaak maakt de expansieve oefening van het zich aanmeten van een andere lichaamshouding, het nee zeggen in ene een stuk gemakkelijker.
Wetenschappelijke basis
Ontologie is zeker niet zomaar de volgende hype in coaching land. Zowel oude Grieken als Parmenides, Heraclitus, Socrates en Plato, als moderne filosofen als Kant, Nietzsche, Heidegger en Searle hielden zich al bezig met de vraag hoe de mens en de dingen fundamenteel in elkaar steken. Daarnaast hebben in de loop van de eeuwen wetenschappers uit uiteenlopende disciplines, zoals de biologie, anthropologie, sociologie, psychologie tot zelfs informatica, zich met het wezen van de mens bezig gehouden.
Begin jaren ’70 ontstond in kringen rond de Chileense democratiseringsbeweging en de regering van president Salvador Allende het ontologisch coachen zoals we dat nu kennen. Fernando Flores, Julio Olalla, Rafael Echeverría en Humberto Maturana hebben ieder op hun eigen manier een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van het ontologisch coachen.
In de loop van de tijd heeft het ontologisch coachen zich verder ontwikkeld, gebaseerd op wetenschappelijke theoretische fundamenten uit de biologie, fenomenologie en filosofie over hoe mensen functioneren, leren en veranderen. Daarnaast is er een enorme hoeveelheid praktische en empirische studie in de toepassing van ontologische distincties, modellen en concepten zoals linguïstische acties, basale gemoedstoestanden en conversatie typen.
Op basis van deze jarenlange studie naar en ervaring met de toepassing van ontologische principes binnen coaching, team- en organisatieontwikkeling zijn twee omvangrijke standaardwerken over ontologisch coachen die elk de moeite meer dan waard zijn. Coaching to the Human Soul van de Australiër Alan Sieler bestaat uit 4 Engelstalige delen en Be Coach, los libros is een serie van eveneens 4 boeken in het Spaans van de hand van het Ecuadoraanse echtpaar Alfonso Espinosa en Carla Zarlenga.
In Europa is ontologisch coachen nog relatief onbekend, maar in Latijns-Amerika en de Angelsaksische wereld (Noord-Amerika, Australië, Zuid-Afrika) is het de afgelopen decennia uitgegroeid tot een erkende en zeer gerespecteerde discipline. Tal van opleidingsprogramma’s voor ontologisch coachen zijn inmiddels gecertificeerd door organisaties als de International Coach Federation (ICF). Daarnaast laat de ontologische kijk op mens, team en organisatie ook op andere manieren haar invloed gelden zoals bijvoorbeeld in het boek Reinventing Organizations van de Belgische ontologisch coach Frederic Laloux en in het leiderschap van Michelle Bachelet, tweevoudig president van Chili, die ontologisch coaches tot haar belangrijkste adviseurs rekende.
Na een schijnbaar onvermijdelijke en jaren durende richtingenstrijd over het ontologisch coachen, hebben de belangrijkste denkers en vormgevers de strijdbijl begraven en zich verenigd in de FICOP, de internationale federatie voor professionele ontologisch coaches. Sinds enkele jaren ijvert de FICOP ervoor het ontologisch coachen bekend te maken, haar beoefenaars te certificeren en professionaliseren en mensen te ondersteunen om te worden wie zij willen zijn.
Naast de wetenschappelijke basis blijft uiteindelijk toch de dagelijkse praktijk van het ontologisch coachen het meest overtuigende bewijs leveren. Er moeten inmiddels tien- en waarschijnlijk honderdduizenden mensen in teams, organisaties of individueel op de aarde rondlopen die zichzelf beter hebben leren kennen en de mens zijn geworden die zij willen zijn.
Voor deze blog heb ik dankbaar en vrijelijk gebruik gemaakt van het artikel What’s so special about Ontological Coaching van Alan Sieler.